دېموكراتىيە ، كىشىلىك ھوقۇق ، ئەركىنلىك ۋە ئىتتىپاقلىق
نيۇ-يوركتىكى كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش (Human Rights Watch) تەشكىلاتىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، خىتاي «ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنى يوقىتىش» ئۈچۈن، ئۇيغۇر رايونىدىكى يۈزلىگەن يېزىنىڭ نامىنى ئۆزگەرتكەن. ب ب س بۇ خەۋەر ھەققىدە خىتاينىڭ لوندوندىكى ئەلچىخانىسى بىلەن ئالاقىلاشقان، ئەمما خىتاي ئەمەلدارلىرى ھېچقانداق ئىزاھات بەرمىگەن.
داۋامىنى ئوقۇڭ…
يېقىنقى يىللاردا تۈركىيە-خىتاي مۇناسىۋەتلىرىنىڭ ئىقتىسادىي ۋە سىياسىي جەھەتتىن ئاسىممېترىك ھالغا كېلىشىنىڭ نەتىجىسى سۈپىتىدە، تۈركىيەنىڭ بۇ ئىنكاسچىل ئۇيغۇر سىياسىتىنىڭ ۋەزىيەتكە قاراپ ئۆزگىرىش ھالىتىگە كەلگەنلىكى كۆرۈلمەكتە. بۇ تەتقىقات ئۇيغۇر مەسىلىسىنىڭ تۈركىيە-خىتاي مۇناسىۋەتلىرىنىڭ شەكىللىنىشىدە، تەرەپلەرنىڭ بىر-بىرىنى چۈشىنىشىدە داۋاملىق تەسىرى بارلىقىنى ۋە بولىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويماقتا. بۇ ماقالە ئۇيغۇر مەسىلىسىنىڭ مەلۇم مەزگىللەردە ۋەزىيەتكە قاراپ ئۆزگىرىش چەمبىرىكىدە تۈركىيە-خىتاي مۇناسىۋەتلىرىگە قانداق تەسىر كۆرسەتكەنلىكىنى تەتقىق قىلماقتا.
داۋامىنى ئوقۇڭ…
بۇ يىل 2-ئاينىڭ 28-كۈنى ئىستانبۇلدىكى 16-سوت مەھكىمىسى، ئەركىن ئابدۇۋەلى ئۈستىدىن سوت ھۆكمى چىقىرىپ، ئەركىن ئابدۇۋەلى خىتايدا زۇلۇم بارلىقىنى تولۇق پاكىتلار بىلەن ئىسپاتلاپ بېرەلمىگەنلىكى ئۈچۈن خىتايغا قايتۇرۇلسا بولىدىغانلىقىنى ئېلان قىلغان. بۇ، تايلاندىكى 40 ئۇيغۇر خىتايغا قايتۇرۇلغاندىن كېيىن، تۈركىيە سوتىنىڭ ئۇيغۇرلارنى خىتايغا قايتۇرۇشقا تۇنجى قېتىم ھۆكۈم قىلىشى ھېسابلىنىدىكەن.
داۋامىنى ئوقۇڭ…
يېقىندا خىتاي ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر ئېلىدە خىتاينىڭ ئاساسلىق ۋە ئەڭ چوڭ يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە كونترول قىلىش بازىسى قۇرۇلۇشىنى باشلىغانلىقىنى ۋە بۇ قۇرۇلۇش ئۈچۈن دەسلەپكى قەدەمدە 100 مىليون يۈەن مەبلەغ سالغانلىقىنى ئېلان قىلغان ئىدى. مۇتەخەسسىسلەر خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر ئېلىدە يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە كونترول قىلىش بازىسىنى قۇرۇشى، لوپنۇردىكى باشقۇرۇلىدىغان بومبىنى سىناق قىلغانغا ئوخشاپ كېتىدىغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرمەكتە. يەنە ئۇلار ئۇيغۇرلارنىڭ بۇ تۈر ئۈچۈن ئېغىر بەدەل تۆلەيدىغانلىقىنى كۆرسەتمەكتە.
داۋامىنى ئوقۇڭ…
17-مارت شىۋېتسارىيەنىڭ جەنۋە شەھىرىدىكى ب د ت باش ئىشتابىدا، 58-نۆۋەتلىك كىشىلىك ھوقۇق كېڭىشى داۋام قىلىۋاتقان بولۇپ، بۇ يىغىن مەزگىلىدە دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىدىن بىر ھەيئەت بۇ يىغىنغا قاتنىشىش ئۈچۈن جەنۋەگە يېتىپ كەلگەن.
داۋامىنى ئوقۇڭ…
بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى (ب د ت) 2022-يىلى 31-ئاۋغۇستتا ئۇيغۇر ئېلىدىكى كىشىلىك ھوقۇق ئەھۋالىنى باھالاش دوكلاتى ئېلان قىلىپ، «شىنجاڭدا بولۇۋاتقان ئىشلار ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلەرنى شەكىللەندۈرۈشى مۇمكىن» دەپ خۇلاسە چىقارغان ئىدى. خىتاي ھۆكۈمىتى بۇنىڭغا تېزدىن قارشى چىقىپ، «شىنجاڭدىكى كىشىلىك ھەقلەر ئەڭ ياخشى قوغدىلىۋاتىدۇ. بۇ دوكلات پۈتۈنلەي ئاساسسىز بايانلاردىن تۈزۈلگەن» دېگەن.
داۋامىنى ئوقۇڭ…
«شەرقىي تۈركىستاننى 1949-يىلى كوممۇنىستىك خىتاي ئىشغال قىلغان ۋە ئۇنىڭ نامىنى ‹شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى› دەپ ئۆزگەرتكەن!»
بۇ شىۋېتسىيەدىكى خەلقئارالىق تەشكىلاتلار ۋە ھەر قايسى كۆچمەن خەلقلەرنىڭ مۇھاجىرەتتىكى تەشكىلاتلىرى 20-سېنتەبىر شىۋېتسىيە پايتەختى سىتوكھولمدا تەشكىللىگەن مۇستەملىكىچىلىك، كىلىمات ئۆزگىرىشى ۋە فاشىزمغا قارشى «خەلق مال ئەمەس!» تېمىسىدىكى چوڭ كۆلەملىك بىرلەشمە نامايىشنىڭ ئېچىلىش نۇتقى ئىدى. نامايىش شىۋېتسىيەدىكى ئىراقلىق تەتقىقاتچى ۋە سىياسىي پائالىيەتچى، بۇ قېتىملىق نامايىشنى تەشكىللىگۈچىلەردىن ۋېئام لېنا خالىد جامالنىڭ ئۇيغۇر ئىرقىي قىرغىنچىلىقىغا نارازىلىق بىلدۈرۈش نۇتقى بىلەن باشلانغان.
داۋامىنى ئوقۇڭ…
ئۇيغۇرلارغا قارىتىلىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقنىڭ جانلىق كارتىنىسى بولۇپ قالغان «شىنجاڭ ساقچى ھۆججەتلىرى» بۇندىن ئىككى يىل ئاۋۋال، يەنى 2022-يىلى 24-ماي كۈنى دۇنيا جامائەتچىلىكىگە ئاشكارىلانغان ئىدى.
داۋامىنى ئوقۇڭ
دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى (د ئۇ ق) دۇنياغا كەلگەنلىكىنىڭ 20 يىللىقىنى خاتىرىلەش پائالىيەتلىرىنىڭ بىر مۇھىم مەزمۇنى سۈپىتىدە 4- ماي كۈنى «شەرقىي تۈركىستاننىڭ مۇستەملىكە قىلىنىشىغا خەلقئارا قانۇنلار ئاساسىدا قاراپ چىقىش» تېمىسىدا مەخسۇس دوكلات بېرىش يىغىنى ئۇيۇشتۇرۇلدى.
داۋامىنى ئوقۇڭ…3-ماي كۈنى كەچقۇرۇن باشلاندى. بۇ مۇراسىمغا دۇنيانىڭ ھەرقايسى قىتئەلىرىگە جايلاشقان 24 دۆلەتتىن كەلگەن مېھمانلار ئىشتىراك قىلغان بولۇپ، يىغىن ناھايىتى قىزغىن كەيپىيات ئىچىدە باشلاندى.
