خەۋەرلەر

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

لىتۋا دۆلەتلىك رادىيو-تېلېۋىزىيە تورىنىڭ 20-مايدىكى خەۋىرىدە ئېيتىلىشىچە، لىتۋا پارلامېنتى مۇتلەق يوقىرى ئاۋاز بىلەن قارار ماقۇللاپ، خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا يۈرگۈزۈۋاتقان باستۇرۇشلىرىنى «ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەت» ۋە «ئىرقىي قىرغىنچىلىق» دەپ رەسمىي ئىتىراپ قىلغان.

لىتۋا پارلامېنتىنىڭ مەزكۇر قاراردا يەنە بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى ۋە ياۋروپا ئىتتىپاقىنى «ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقى ھەمدە خىتاينىڭ ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلىرى» ھەققىدە تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىشقا چاقىرغان. لىتۋا پارلامېنتى يەنە خىتاي ھۆكۈمىتىدىن ئۇيغۇرلارغا يۈرگۈزۈۋاتقان قىرغىنچىلىقنى توختىتىش، قانۇنسىز ئىچكىي ئەزا سودىسىغا خاتىمە بېرىش، بارلىق ۋىجدان مەھبۇسلىرىنى دەرھال قويۇۋېتىش ھەمدە لاگېرلارنى تېزدىن تاقاشنى تەلەپ قىلغان.

د ئۇ ق نىڭ 2020-يىللىق كىشىلىك ھوقۇق دوكلاتىنى ئېلان قىلىش تور يىغىنىدا ئۇيغۇرلارنىڭ نۆۋەتتىكى ۋەزىيىتى مۇھاكىمە قىلىندى.

7-ماي كۈنى د ئۇ ق ئۆزلىرى ھازىرلىغان 2020-يىللىق كىشىلىك ھوقۇق ئومۇمىي دوكلاتىنى ئېلان قىلىش مۇناسىۋىتى بىلەن تور يىغىنى ئۆتكۈزۈپ، ئۇيغۇرلارنىڭ نۆۋەتتىكى ۋەزىيىتى ۋە خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ ئۇيغۇرلار مەسىلىسىگە تۇتۇۋاتقان پوزىتسىيەسى توغرىسىدا مۇھاكىمىلەر ئېلىپ باردى. يىغىنغا ئامېرىكا، ئاسىيا، ئاۋىسترالىيە ۋە ياۋروپا قىتئەلىرىدىكى 20 دىن ئارتۇق دۆلەتتىن 50 دىن ئارتۇق ھەر ساھە سىياسىي ئاكتىپلار، كىشىلىك ھوقۇق پائالىيەتچىلىرى، تەتقىقاتچىلار، مۇخبىرلار ھەم بىر بۆلۈك ئۇيغۇرلار قاتناشتى. يىغىنغا د ئۇ ق نىڭ پروگرامما يېتەكچىسى زۇمرەتئاي ئۇيغۇر رىياسەتچىلىك قىلدى.

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

رامزان باشلىنىشى بىلەن خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارنى مەسچىتلەرگە بېرىشكە ئۈندەپ ھەتتا مەجبۇرلاۋاتقانلىقى، ئەمما 4 يىلدىن بۇيان داۋام قىلىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىق ھەمدە تۇتقۇندىن قورقۇپ كەتكەن خەلق ئاممىسىنىڭ، مەسچىتكە زورلىسىمۇ بېرىشكە جۈرئەت قىلالمايۋاتقانلىقى رادىيومىز تەرىپىدىنمۇ دەلىللەنگەنىدى. بىر قانچە كۈندىن بۇيان خىتايدىكى ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردىن تارقالغان قىسقا ۋىدىيولۇق ئۇچۇرلاردىن خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارنى خۇشال ھېيت ئۆتكۈزۈۋاتقانلىقىنى نامايان قىلىدىغان ساختا بىر سەھنە ياساشقا كىرىشكەنلىكىنىڭ شەپىسىنى كۆرۈلۈشكە ۋە چەتئەللەردىكى ئۇيغۇرلار ئىجتىمائىي تارتقۇلاردا، بۇ ھەقتىكى ئۇچۇرلارنى مۇلاھىزە قىلىشقا باشلىغانىدى.

پۈتكۈل ئىسلام دۇنياسى،  جۈملىدىن شەرقىي تۈركىستان خەلقىنىڭ روزا ھېيتىغا مۇبارەك بولسۇن. ئاللاھ خەلقىمىزنى  ئاسارەتتىن قۇتۇلۇشقا نېسىپ قىلسۇن.

«

يەر شارى كىشىلىك ھوقۇق ھىمايىچىلىرى» ناملىق تەشكىلات د ئۇ ق بىلەن بىرلىشىپ ئۆتكۈزگەن ئاخبارات ئېلان قىلىش يىغىنىدا د ئۇ ق رەئىسى دولقۇن ئەيسا ئەپەندى گوللاندىيەدە پاناھلىنىۋاتقان لاگېر شاھىتلىرىدىن قەلبىنۇر سىدىق خانىمغا «قەھرىمان» لىق مۇكاپاتىنى تەقدىم قىلغان. 2021-يىلى 5-ئاپرېل، گوللاندىيە.

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

د ئۇ ق گوللاندىيەدە خىتايغا قارشى نامايىش، ئاخبارات ئېلان قىلىش يىغىنى ۋە لاگېر شاھىدلىرىنى مۇكاپاتلاش قاتارلىق پائالىيەتلەرنى ئۆتكۈزدى.

ئاۋام پالاتاسى تاشقىي ئىشلار كومىتېتى (House Foreign Affairs Committee) 6-ماي توردا «شىنجاڭدىكى ئۇيغۇر ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەتلەرگە قىلىنغان ۋەھشىيلىك» ناملىق گۇۋاھلىق بېرىش يىغىنى ئۆتكۈزگەن. مەزكۇر يىغىندا گۇۋاھلىق بېرىشكە لاگېر شاھىدى تۇرسۇنئاي زىياۋۇدۇن خانىم، ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىنىڭ كومىسسارى نۇرى تۈركەل ئەپەندى، جورجى تاۋن ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پروفېسسورى جېيمىس مىلۋارد قاتارلىقلار قاتناشقان.

ئاۋام پالاتاسى تاشقىي ئىشلار كومىتېتىنىڭ رەئىسى گىرىگورى مېكس ئەپەندى بۇ يىغىنغا رىياسەتچىلىك قىلغان بولۇپ، ئۇ مۇنداق دېدى: «ئامېرىكا خىتاي خەلق جۇمھۇرىيتىنى يۈرگۈزۈۋاتقان ۋەھشىيلىكلىرى ئۈچۈن جاۋاپكارلىققا تارتىشى كېرەك. شۇنداقلا ئىسپاتلانغان بۇ كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكىنىڭ جاۋاپكارلىرىنى جازالىشى كېرەك. بايدېن ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر رايونىدا كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكىگە چېتىشلىق بولغان ئەمەلدارلارنى جازالىدى. بىز ئۇيغۇر رايونىدا يۈر بېرىۋاتقان باستۇرۇشقا قارشى تۇرۇش ئۈچۈن ئامېرىكانىڭ ئىتتىپاقداشلىرى بىلەن يېقىندىن ھەمكارلىشىشىمىز كېرەك. بىز خەلقئارالىق ئورگانلارغا شۇنى ئوچۇق دەيمىزكى، خىتاينىڭ يەرلىك ئاز سانلىق مىللەتلەرگە بولغان باستۇرۇشىغا بىرلىكتە قارشى تۇرۇشمىز كېرەك. بىز يەنە خىتاي ھۆكۈمىتىنى ئۆزى ئىمزا قويغان ‹ئىرقىي قىرغىنچىلىققا قارشى تۇرۇش ئەھدىنامىسى› غا ئەمەل قىلىشقا بېسىم قىلىشىمىز كېرەك. خىتاي ھۆكۈمىتى كىشىلىك ھوقۇق ئورگانلىرى، تەتقىقاتچىلار ۋە مۇخبىرلارنىڭ ئۇيغۇر رايونىغا كېرىپ ئەركىن ھالدا ھېچقانداق چەكلىمىگە ئۇچرىماستىن تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىپ، ئۇيغۇر رايونىدىكى ئەھۋاللارنى دوكلات قىلىشقا يول قويۇشى كېرەك.»

گېرمانىيەدىكى «دېر ستاندارد» گېزىتى د ئۇ ق رەئىسىنى زىيارەت قىلىپ، «خىتاي زۇلۇمىنى توختىتىشنىڭ بىردىن-بىر يولى خىتاينى جازالاش» ناملىق زىيارەت خاتىرىسى ئېلان قىلدى.

15-مارت گېرمانىيەدە نەشىردىن چىقىدىغان «دېر ستاندارد» گېزىتى د ئۇ ق رەئىسى دولقۇن ئەيسا ئەپەندىنى زىيارەت قىلىپ، «خىتاي زۇلۇمىنى توختىتىشنىڭ بىردىن-بىر يولى خىتاينى جازالاش» ناملىق زىيارەت خاتىرىسىنى ئېلان قىلدى. مەزكۇر زىيارەت خاتىرىسىدە د ئۇ ق نىڭ نۆۋەتتىكى پائالىيەتلىرى، د ئۇ ق نىڭ ميۇنخېندا قۇرۇلۇشىنىڭ سەۋەبلىرى، خىتاينىڭ نېمە ئۈچۈن ئۇيغۇرلارغا بۇنداق زۇلۇم قىلىدىغانلىقى، جازا لاگېرلىرى مەسىلىسى، د ئۇ ق رەئىسىنىڭ شەخسىي كەچمىشلىرى ھەم ئۇنىڭ چەتئەلدە خىتاي تەھدىتىگە يولۇقۇش ئەھۋاللىرى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كەڭ دائىرىلىك مەزمۇنلاردا سوئاللار سورالغان ئىدى.

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

نورۋېگىيەدىكى «ئۇيغۇر ئەدلىيە ئارخىپى» ناملىق تەتقىقات مەركىزىنىڭ خادىملىرى ئۈرۈمچى شەھىرىنىڭ تەڭرىتاغ رايونىغا جايلاشقان خوڭيەنچى سۇ ئېلېكتر ئىستانسىسى ۋە ئۇنىڭ يۇقىرى تەرىپىدىكى لىنىيە بويىچە دائىرىدىكى جايلاشقان گۇمانلىق ئورۇنلارنىڭ سۈنئىي ھەمراھ سۈرەتلىرىنى بىر مەزگىللىك كۆزىتىپ تەكشۈرۈش جەريانىدا، نۇرغۇن گۇمانلىق نۇقتىلارنى بايقىغان ئىكەن. مەزكۇر ئورۇننىڭ مەسئۇلى بەختىيار ئۆمەر ئەپەندىنىڭ بايان قىلىشىغا قارىغاندا، ئۈرۈمچى 310-يول قاتناش ئاپتوبۇسىنىڭ قارلىغاچلىق يولى ئاخىرقى بېكىتىگە جايلاشقان ھەربىي گازارمىغا يانداش، قورشاۋغا ئېلىنغان بىر لاگېر بايقالغان. ئۇنىڭ ئىچىدىكى رەت-رەت بىنالار ۋە قورشاۋ تام، كۆزىتىش مۇنارلىرى، مەيدان قاتارلىق نۇقتىلار ۋە سۈنئىي ھەمراھ سۈرەتلەردە ئىپادىلەنگەن نۇرغۇن نۇقتىلار، ھەربىي گازارمىغا يانداش سېلىنغان بۇ قۇرۇلۇشلارنىڭ لاگېر ئىكەنلىكىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدىكەن.

يېقىندا كانادالىق ئەر-ئايال ئاندىرىيا ۋە گەررىي دىيك كانادا كىشىلىك ھوقۇق مۇزېيى بىلەن بىرلىكتە «خىتايدىكى ئۇيغۇر ئىرقىي قىرغىنچىلىقى» ماۋزۇلۇق بىر يىغىن تەشكىللىگەن ئىدى. بۇ يىغىندا ئۇلار تەتقىقاتچى ئادرىيان زېنز ۋە ئۇيغۇر پائالىيەتچى مەمەت توختى ئەپەندىلەر بىلەن بىرلىكتە ئۇيغۇرلارغا قارىتىلىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىق ھەققىدە دوكلات سۇنغان .

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

بىز ئۇيغۇر ئېلىدە 2008-يىلىدىن 2018-يىلىغىچە 10 يىل ياشىغان ۋە ئۆزلىرىنىڭ سۆزى بويىچە ئىرقىي قىرغىنچىلىقنىڭ دەسلەپكى يىللىرىغا شاھىت بولغان بۇ كانادالىق ئائىلىنى زىيارەت قىلدۇق. گەررىي ۋە ئاندىرىيا دىيك ئائىلىسى دەسلەپكى 5 يىلدا ئۈرۈمچى كەسپىي ئۇنۋېرسىتىتىدا ئۇيغۇرچە ۋە خىتايچە ئۆگەنگەن. 2014-يىلى تۇرپانغا كۆچۈپ بېرىپ ئورگانىك ئوغۇت تىجارىتى بىلەن شۇغۇللانغان. ئۇلار ئۇيغۇر دېھقانلار بىلەن بىرلىشىپ ئورگانىك ئوغۇت ياساپ، ئۈزۈم سورتىنى ياخشىلاپ مول ھوسۇل ئالغان. ئەمما رايوندىكى چېكىدىن ئاشقان بىخەتەرلىك تەدبىرلىرى، چەكلىمىلەر، كەڭ كۆلەملىك تۇتقۇن ئۇيغۇرلارغا بولغىنىدەك ئۇلارنىڭمۇ ھاياتىنى قېيىنلاشتۇرغانلىقتىن، 2018-يىلى كاناداغا قايتىپ كەلگەن.

يېقىندىن بۇيان مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار ئارىسىدا «خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا يۈرگۈزۈۋاتقان ۋەھشىيلىكلىرىنى ئامېرىكا باشچىلىقىدىكى بىر قانچە دۆلەت ‹ئىرقىي قىرغىنچىلىق› دەپ ئېلان قىلدى، بۇ ئۇيغۇرلارنىڭ ھەر قايسى

دۆلەتلەردىكى پاناھلىق ئىشلىرىغا ئاسانلىق تۇغدۇرامدۇ؟» دېگەندەك مۇنازىرىلەر كۈچەيمەكتە.

ئالدىنقى ھەپتە ئامېرىكا كېڭەش پالاتاسى تاشقى ئىشلار كومىتېتىنىڭ ئەزالىرىدىن كىرىس كونس ۋە ماركو رۇبىئو بىرلىكتە ئامېرىكادىكى مۇساپىرلىق سالاھىيىتىنى بېكىتىش ئىشلىرىدا نۆۋەتتە خىتاينىڭ زىيانكەشلىكىگە ئۇچراۋاتقان ئۇيغۇرلارنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش ھەققىدە قانۇن لايىھەسى سۇنغان.

ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قۇرۇلۇشى خادىملىرىدىن تەشۋىقات ۋە ئالاقە ئىشلىرىغا مەسئۇل پېتىر ئىرۋىن ئەپەندى مەزكۇر قانۇن لايىھەسى مارت ئېيىدا فلورىدا شتاتىنىڭ دۆلەت مەجلىس ئەزاسى دېموكرات تېد دورچ ۋە جۇمھۇرىيەتچىلەر پارتىيەسىدىن دۆلەت مەجلىس ئەزاسى مارىيو دىئازبالارت قاتارلىقلار سۇنغان «ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇقنى قوغداش قانۇن لايىھەسى» بىلەن ئوخشاش خاراكتېردىكى قانۇن لايىھەسى ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.