ئۇيغۇر مەسىلىسىنىڭ خەلقئارالىشىشىغا ئەگىشىپ، دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى دۇنيانىڭ ھەر قايسىي جايلىرىدىكى پائالىيەتلىرىنى تېخىمۇ كۈچەيتىشكە تىرىشماقتا. بۇ مەقسەت بىلەن 2021-يىلى 3-ئاينىڭ 27-كۈنى تۈركىيەدە دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى ۋەخپىنىڭ قۇرۇلغان ئىدى.

11-ئاينىڭ 28-كۈنى د ئۇ ق ۋەخپەنىڭ ئىستانبۇلدىكى ئىشخانىسىدا 2-نۆۋەتلىك قۇرغۇچى ھەيئەتلەر ئومۇمىي يىغىنى چاقىرىلدى. يىغىنغا ۋەخپەنىڭ باشقۇرۇش ھەيئەت ئەزالىرى ۋە تەپتىش ھەيئەتلىرى قاتناشتى. تۈركىيە بىلەن شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئىستىقلال مارشىنى ئوقۇش بىلەن باشلانغانبۇ يىغىندا دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى ۋەخپىنىڭ رەئىسى ئابدۇرېشىت ئابدۇخەمىت ئەپەندى خىزمەت دوكلاتىنى ئوقۇپ ئۆتتى.

چېخىيە پايتەختى پىراگادا ئېچىلغان دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ 7-نۆۋەتلىك ۋەكىللەر قۇرۇلتىيىغا ھىندىستاندىنمۇ ۋەكىل قاتناشتى. ھىندىستان كەشمىردىن كەلگەن ۋاسىم ئابدۇللاھ زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلىپ، بوۋىسىنىڭ ئۇيغۇر ئىكەنلىكىنى، كەشمىر ۋە لاداختىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئانا تىلىنى ئۇنتۇپ كەتكەنلىكىنى، ئەمدى ئۇيغۇر تىلى مەكتەپلىرى ئېچىپ ياشلارغا ئۇيغۇر تىلى ئۆگىتىدىغانلىقىنى بىلدۈردى. ۋاسىم ئابدۇللاھ زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلىپ، ئالدى بىلەن ئائىلە كېلىپ چىقىشى ۋە نەسەبى ھەققىدە مەلۇمات بېرىپ مۇنداق دېدى: «مەن ھىندىستاندىن كەلدىم، ئىسىم فامىلەم ۋاسىم ئابدۇللاھ. مېنىڭ چوڭ دادام ۋەتەندىن چىققان ئىكەن. بىزنىڭ تېگىمىز قەشقەرنىڭ قاغىلىق دېگەن جايىدىن. مېنىڭ داداممۇ ئەسلىدە ۋەتەندە تۇغۇلغانىكەن. دادام خىتاي بىلەن ھىندىستان ئوتتۇرىسىدا تىجارەت قىلىپ، كېيىن ھىندىستاندىن ۋەتىنىگە قايتالماي، ھىندىستاندا توي قىلىپ بالا-چاقىلىق بولۇپ قېلىپ قالغانىكەن.

چېخىيە پايتەختى پراگادا ئېچىلغان دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ 7-نۆۋەتلىك ۋەكىللەر قۇرۇلتىيىدا دولقۇن ئەيسا ئەپەندى يەنە بىر نۆۋەتلىك رەئىس بولۇپ سايلاندى

.

14-نويابىر، يەنى د ئۇ ق نىڭ 7-نۆۋەتلىك ئومۇمىي قۇرۇلتىيىنىڭ ئەڭ ئاخىرىقى كۈنىدە ئومۇمىي سايلام ئېلىپ بېرىلدى. ۋەكىللەرنىڭ دېموكراتىك ئۇسۇلدا بېلەت تاشلىشى نەتىجىسىدە، دولقۇن ئەيسا ئەپەندى 198 ئاۋاز بىلەن د ئۇ ق نىڭ يەنە بىر نۆۋەتلىك رەئىسلىكىگە سايلاندى. سايلام نەتىجىسى ئېلان قىلىنغاندا، يىغىن زالىنى گۈلدۈراس ئالقىش سادالىرى قاپلىدى.

قۇرۇلتاي كۈنتەرتىپى بويىچە، بۈگۈنكى يىغىنغا د ئۇ ق نىڭ مۇئاۋىن رەئىسى دوكتور ئەركىن ئەكرەم رىياسەتچىلىك قىلغان. ئالدى بىلەن د ئۇ ق نىڭ قۇرۇلۇشى ۋە تەرەققىياتىدا مۇھىم رول ئوينىغان ئەركىن ئالپتېكىن، ئەسقەر جان، فەرۇق سادىقوف قاتارلىق پېشقەدەملەرنىڭ كۆرسەتكەن خىزمەتلىرىگە مىنەتدارلىق بىلدۈرۈلۈپ، تەقدىرنامە بېرىلگەن. ئاندىن د ئۇ ق رەئىسى دولقۇن ئەيسا 2017-يىلىدىن بۇيانقى قۇرۇلتاينىڭ 4 يىللىق خىزمەتلىرىدىن ئومۇمىي دوكلات بەرگەن.

11-ئاينىڭ 12-كۈنى 1933-يىلى قۇرۇلغان شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى ۋە 1944-يىلى قۇرۇلغان بىلەن شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىنىڭ خاتىرە كۈنى بولۇپ، د ئۇ ق نىڭ 7-نۆۋەتلىك ئومۇمىي ۋەكىللەر قۇرۇلتىيى دەل مۇشۇ خاتىرە كۈندە چېخىيە پايتەختى پىراگادا ئىستىقلال مارشى بىلەن باشلاندى. يىغىنغا د ئۇ ق ئىجرائىيە كومىتېتىنىڭ رەئىسى ئۆمەر قانات ئەپەندى رىياسەتچىلىك قىلدى. د ئۇ ق رەئىسى دولقۇن ئەيسا ئەپەندى باشلىنىش نۇتۇقى سۆزلىدى. د ئۇ ق نىڭ قۇرغۇچى ئەزاسى ۋە سابىق رەئىسى ئەركىن ئالىپتېكىن ئەپەندى دولقۇن ئەيسادىن كېيىن تەكلىپكە بىنائەن سۆزگە چىقىپ، د ئۇ ق نىڭ تارىخى ۋە نۆۋەتتىكى شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسى توغرىسىدا توختىلىپ ئۆتتى.

1-نويابىر شىۋېتسارىيەنىڭ جەنۋە شەھىرىدىكى خەلقئارا مۇھاكىمە مەركىزى زالىدا 4-نۆۋەتلىك «جەنۋە مۇنبىرى» يىغىنى باشلانغان. بۇ خەلقئارالىق يىغىننى سۈرگۈندىكى تىبەت ھۆكۈمىتى بىلەن ئۇنىڭ جەنۋەدىكى ئىشخانىسى بىرلىكتە تەشكىللىگەن. «جەنۋە مۇنبىرى 2021» دەپ ئاتالغان بۇ يىغىنغا ياۋروپا دۆلەتلىرىنىڭ بىرقىسىم پارلامېنت ئەزالىرى، غەرب ئەللىرىنىڭ ب د ت دىكى بەزى دېپلوماتلىرى ۋە سابىق دۆلەت رەھبەرلىرى، خەلقئارالىق كىشىلىك ھوقۇق تەشكىلاتلىرىنىڭ مەسئۇللىرى، مۇستەقىل تەتقىقاتچىلار بولۇپ 100 گە يېقىن كىشى قاتناشقان. د ئۇ ق رەئىسى دولقۇن ئەيسا ئەپەندى باشچىلىقىدىكى بىر بۆلۈك ئۇيغۇر ۋەكىللىرىمۇ تەكلىپكە بىنائەن يىغىنغا قاتنىشىپ، شەرقىي تۈركىستاننىڭ نۆۋەتتىكى ئېچىنىشلىق ۋەزىيىتى توغرىسىدا دوكلات تەقدىم قىلغان.

رىمدا ئېچىلغان «G-20» يىغىنىدىن ئامېرىكا-خىتاي مۇناسىۋەتلىرىگە نەزەر.

ئىتالىيە پايتەختى رىمدا ئېچىلغان «G-20» دۆلەت باشلىقلار يىغىنى كورونا ۋىرۇسى يۇقۇمىدىن بۇيان بۇ دۆلەت رەھبەرلىرى بىر ئارىغا كېلىپ يۈزمۇ-يۈز ئۆتكۈزگەن تۇنجى يىغىن بولۇپ، ئۇنىڭدا ھەرقايسىي ئەزا دۆلەتلەر رەھبەرلىرى كېلىمات ئۆزگىرىشى، ۋىرۇس يۇقۇمى قاتارلىق دۇنيا كۈن تەرتىپىدىكى مۇھىم مەسىلىلەر ئۈستىدە مۇھىم قارارلارنى ئالغان.

ئامېرىكا پرېزىدېنتى جوۋ بايدېن سابىق ئامېرىكا سېناتورى ۋە 1945-يىلىدىكى «نۇرېمبېرگ سوتى» نىڭ تەپتىش ئەمەلدارى توماس دودقا بېغىشلانغان «دود كىشىلىك ھوقۇق مەركىزى» نىڭ ئېچىلىش مۇراسىمىدا سۆز قىلىپ، ناتسىستلار گېرمانىيەسىدىن تارتىپ ھازىرغىچە ئىنسانىيەتكە قارشى ئىشلەنگەن ۋە ئىشلىنىۋاتقان جىنايەتلەر قاتارىدا ئۇيغۇرلارغا سېلىنىۋاتقان زۇلۇملارنى ساناپ ئۆتتى.

15-ئۆكتەبىر كوننېكتىكۇت ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئۆتكۈزۈلگەن پائالىيەتتە پرېزىدېنت بايدېن توماس دود ناتسىستلار پارتىيەسى ئەمەلدارلىرى ۋە باشقىلارنىڭ 1940-يىللىرىدىكى چوڭ قىرغىنچىلىق مەزگىلىدە سادىر قىلغان جىنايەتلىرىنى جازاغا تارتىشتا كۆرسەتكەن خىزمەتلەرنى تەرىپلىدى.

تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى باش مىنىستىرى شەرقىي تۈركىستاننىڭ مۇھىم شەخىسنى زىيارەت قىلىدى.

تۈركىيە جۇمھۇرىيىتى 62-63-64-نۆۋەتلىك مىللەت ۋەكىلى ۋە سابىق باش مىنىستىرى ، كېلىچەك پارتىيىنىڭ رەئىسى پروفېسسور در. ئەخمەت داۋۇتوغلۇ ۋەكىللەر ئۆمىكى بىلەن ئەنقەرەدە دوختۇرخانىدا  داۋالىنىۋاتقان دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ سابىق رەئىسى ، شەرقىي تۈركىستاننىڭ مەشھۇر رەھبىرى مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالپتېكىننىڭ ئوغلى ئەركىن ئالپتېكىننى زىيارەت قىلدى.