Essalamu eleykum hörmetlik teliwizor körgüchiler, Dunya uyghur qurultiyi tor teliwiziyesining kündilik xewerler purogrammisigha xush keldinglar, men Hidayet Musajan, bügün 6 – ayning 17 – küni peyshenbe, heminglarning mushu waqtinglar xeyirlik bolsun !
Hörmetlik körürmenler, töwende diqqitinglar bügünki xewerler piromrammimizda bolsun !
( 1 )
Dunya uyghur qurultiyining teshebbusi we < sherqiy türkistan teshkilatliri hemkarliq munbiri > ning ortaq qararigha asasen xelqara olimpik küni munasiwiti bilen 6 – ayning 23 – küni pütün dunya miqyasida 2022 – yilliq beijing qishlaq olimpik yighinigha qarshi bir tutash halda keng kölemlik naraziliq namayishliri elip berilidu.
Bu munasiwet bilen bügün Dunya uyghur qurultiyining reyisi, Xelqara wakaletsiz milletler teshkilatining muawin reyisi Dolqun Eysa ependim istansimiz arqiliq qaytidin seperwerlik nutqi elan qilip, chetellerde yashawatqan sherqiy türkistanliq pütün qerindashlirimizni < irqiy qirghinchiliq olimpikini bayqut qilayli > digen ortaq sha’ar astida 23 – iyun elip berilidighan birtutash namayishqa aktipliq bilen ishtirak qilishqa chaqirdi :
( 2 )
Bilgiye parlamentining 15 – iyun küni xitayning uyghurlargha yürgüziwatqan jinayi qilmishlirini resmiy yosunda irqiy qirghinchiliq dep qarar qobul qilishi mustebit xitay hakimiyitini qattiq sarasimige saldi.chünki yawropa parlamenti bilen yawropa komisyoni we yawropa ittipaqining köpligen ish bejirish organliri Bilgiyening paytexti Bürükselge orunlashqan bolup, Bilgiye parlamentining uyghur irqiy qirghinchiliqi heqqidiki qarari Yawropa ittipaqigha we unung’gha eza döwletlerge biwaste tesir körsütidu.
xitay tashqiy ishlar ministirliqining bayanatchisi jaw lijyen bélgiye parlaméntining bu qararigha qarshi elan qilghan bayanatida yene kona muqamini towlap, «Bilgiye parlamentining bu qarari Shinjangning jem’iyet muqimliqigha buzghunchiliq qilghanliq, xitayning tereqqiyatigha tosqunluq qilghanliq» dep chalwaqidi.
Nöwette Gollandiyede istiqamet qilip turiwatqan lagir shahidi Qelbinur Sidiq xanim Bilgiye parlamentida bélgiye yéshillar partiyesige mensup parlamént ezasi samu’il kogolati ependim teripidin hazirlap sunulghan uyghur irqiy qirghinchiliqini qobul qilish heqqidiki qarar lahiyesi jiddi talash – tartish qiliniwatqan mezgillerde ikki qetim Bilgiye parlamentigha guwahliq berishke teklip qilin’ghan idi.
Bügün istansimizning mexsus ziyaritini qobul qilghan Qelbinur Sidiq xanim Bilgiye parlamentining qararidin cheksiz memnun bolghanliqini ipade qilip mundaq didi :
( 3 )
yéqinda rusiye prézidénti wladimir putinning amérikining «NBC» téléwiziye qanilining muxpiri bilen ötküzgen söhbiti jeryanida Uyghurlar heqqide qilghan bayanliri rosiye we ottura asiya döwletlirining metbu’atlirida intayin zor ghulghula qozghidi.
Wladimir putin mezkur téléwiziye qanili muxbirining «Xitay shinjangdiki az sanliq milletlerge qandaq mu’amile qiliwatidu?» dégen so’aligha mundaq dep jawab bergen: «Siz bilemsiz, men bezi Uyghurlar bilen uchrashqanidim. Her qachanda merkiziy da’irilerni tenqid qilidighan ademlerni tépishqa bolidu. Lékin men xitayda seperde bolghinimda Uyghurlar bilen uchrashtim. Sizni ishendürimenki, her halda méning öz quliqim bilen anglighinim, omumen ular xitay da’irilirining bu yönilishtiki siyasitini qollaydu. Ular xitay bu rayonda yashaydighan ademler üchün iqtisad, medeniyetni kötürüsh we bashqilar nuqti’inezerdin köp ishlarni qildi, dep hésablaydu. Shuning üchün weziyetke sirttin qarap turup men néme dep uninggha baha bérimen?»
Muxbirning «Siz heqiqeten bilisizki, köpligen Uyghurlar mundaq démeydu hem amérika tashqi ishlar ministiri xitayni ›irqiy qirghinchiliqta‹ eyibligen. Hazir milyon Uyghur yighiwélish lagérlirida yatidu. Shu weziyet munasiwiti bilen siz sabiq sowét ittipaqidiki musulman ehlige qandaq yönilish bergen bolattingiz?» dégen so’aligha wladimir putin mundaq dep jawab qayturghan: «Men rusiyediki musulman ehli yönilishige rusiye da’irilirining rusiye fédératsiyesidiki musulman ehlige qarita tutqan siyasiti bilen jawab bergen bolattim. Rusiye islam konférénsiyesi teshkilatida közetküchi bolup hésablinidu. Bizde pirsent jehettin islam ahalisi artuqraqqu deymen. Bu bashqa wetini yoq rusiye fédératsiyesining puqraliridur. Ular élimiz tereqqiyatigha nahayiti chong töhpe qoshmaqta. Bu adettiki puqralarghimu, diniy erbablarghimu baghliq. Men u yaqta néme boluwatqanliqini chüshenmey turup, xitaydiki weziyetke bola shu qatarliq puqralirimiz toghriliq sözlishim we ular bilen alaqe baghlishim kérekmu? men shu qatarliq mesililerni dölet mejliside yaki xitay xelq jumhuriyitining tashqi ishlar ministirliqida éniqlisanglar bolidu, dep oylaymen.»
Bu munasiwet bilen bügün istansimizning telifun ziyaritini qobul qilghan Dunya uyghur qurultiyining bash meslihetchisi, Qazaqistandiki elge tonulghan jama’et erbabi we pishqedem milliy küreshchimiz Qehriman Ghojamberdi ependim bu heqtiki qarashlirini bayan qilip mundaq didi :» Wladimir Putin NBC muxpirining soaligha udul jawap berishtin özini qachurup asasen rusiye musulmanliri toghriliq toxtalghan. Bu yerdin mundaq xulase chiqirishqa bolidu. Birinchi, putin Uyghur mesilisini bilidu we putin’gha Uyghur mesilisi heqqide doklat bérilgen oxshaydu. Putin bu mesilige jawab bérishtin qachti. Omumen u xitayni himaye qildi. Ikkinchi, u amérika prézidénti jow baydén bilen bolghan uchrishishta bu mesilini otturigha qoyushni xalimidi. Shundaq qilip, özining xitay bilen bolghan siyasitini uttur ispatlashni xalimidi, dep hésablaymen».
( 4 )
15-Iyun küni amérika dölet mejliside ötküzülgen amérika tashqi ishlar ministirliqining sherqiy asiya we tinch okyan ishlirigha mes’ul mu’awin ministirini teyinlesh yighinida kéngesh palata ezasi tim kéyin bu wezipige teyinlinish aldida turghan diplomat daniyal kritinbriktin kütidighan teleplirini otturigha qoyghanda Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa uchrash mesilisini, jümlidin gülshen abbas xanimning xitay teripidin naheq halda qamaqqa élin’ghanliq mesilisini alahide tilgha alghan. U mundaq dégen: «Ötken hepte biz tashqi ishlar komitétimizda shinjangdiki qebih siyaset toghruluq birleshme ispat anglash yighini ötküzduq. Sénator marko robiyo we rumni qatarliqlar bu ishlargha yétekchilik qildi. Komitétimiz pütün dunyadiki démokratiye we kishilik hoquqni qoghdash xizmitini sherqiy asiya ishlirigha mes’ul shöbe komitétimiz bilen birlikte élip baridu. Biz guwahchilardin küchlük ispatlarni angliduq. Buning ichide roshen abbas xanimning sözi hemmidin tesirlik boldi, u xitay teripidin 3 yildin béri qamaqta tutup turuluwatqan hedisi gülshen abbas heqqide melumat berdi, ötken yekshenbe uning tughulghan küni bolup, türmide ötken üchinchi tughulghan küni hésablinidiken. Ular gülshen abbas xanimning türmide ikenlikini bilsimu, nege qamalghanliqini bilmeydu. Ular peqet uning mexpiy halda 20 yilliq késiwétilgenlikini bilidu. Gülshen abbas bir doxtur bolup, uning wezipisi peqet shinjangdiki késellerni dawalash idi. Amérikimu tirishiwatidu, biraq dunyaning bu zorawanliqqa zerbe bérish tirishchanliqi téxi netije bermidi».
Arqidinla sénator tim kéyin mu’awin minsitir namzati daniyal kritinbrikqa: «Bir komitét, bir hökümet, bir dölet bolush süpitimiz bilen biz qandaq qilghanda xitaygha téximu küchlük bésim qilip, shinjangdiki Uyghurlar we bashqa musulmanlarning échinishliq türde ziyankeshlikke uchrishini ayaghlashturalaymiz?» dep so’al qoyghan.
Daniyal kirtinbirik bu so’algha jawab bérip, dölet mejlisi tashqi ishlar komitétining ispat anglash yighinigha qatnashqanda öziningmu roshen abbas xanimning sözidin tesirlen’genlikini, sénator tim kéyinning pikrige tamamen qoshulidighanliqini, milyondin artuq Uyghurning lagérgha qamalghanliqi we irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqi kishini chüchütidighan jinayet ikenlikini, buni toxtitish üchün tashqi ishlar komitéti bilen birlikte xizmet qilidighanliqini, shundaqla amérikaning «7 Dölet ittipaqi» diki ittipaqdashliri, jümlidin yaponiye, koréye, hindistan, awstraliye qatarliq «4 Dölet birliki» bilen birlikte heriket qilidighanliqini bildürgen.
Amérika tashqi ishlar ministirliqining mu’awin ministiri, sherqiy asiya we tinch okyan ishliri bashqarmisining bashliqi wezipisige teyinlen’gen daniyal kritinbrik 2017-yildin béri amérikaning wéynamda turushluq bash elchisi bolup kéliwatqan diplomat bolup, bu yighinda u Uyghurlar duch kelgen irqiy qirghinchiliqni toxtitish mesiliside amérika hökümitining kütken teleplirining höddisidin toluq chiqidighanliqi toghruluq wede bergen.
( 5 )
Kanada Sherqiy Türkistan Jemiyiti Dunya uyghur qurultiyining chaqiriqigha qizghin awaz qoshup, xelqara olimpik küni munasiwiti bilen 6 – ayning 23 – küni pütün dunya miqyasida 2022 – yilliq beijing qishlaq olimpik yighinigha qarshi bir tutash halda elip berilidighan keng kölemlik naraziliq namayishi heqqide Kanadiki qerindashlirimiz arisida omomiy seperwerlik bashlatti.
Kanada sherqiy türkistan jemiyitining reyisi Tuyghun Abduweli ependimning bügün istansimizgha bildürüshiche 23 – iyul xelqara olimpik küni Torontoda < irqiy qirghinchiliq olimpikini bayqut qilayli > digen ortaq sho’ar astida zor kölemlik namayish ötküzülidu.
Hörmetlik teliwizor körgüchiler, bügünki xewerler purogrammimizni Kanada sherqiy türkistan birlikining 23 – iyun dunya miqyasida elip berilidighan namayish heqqide hazirlap tarqatqan töwendiki teshwiqat filimi bilen axirlashturmaqchimiz :
