خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

بۇ يىل 26-ماي كۈنى ئادۋوكات نۇرى تۈركەلنىڭ ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىغا كومىسسار بولۇپ تەيىنلەنگەنلىكىگە بىر يىل بولىدۇ. ئادۋوكاتلىق قىلىش بىلەن بىرگە ئۇيغۇرلار دۇچ كەلگەن سىياسىي كىرزىسقا كۆكرەك كېرىپ چىقىپ، مول كەسىپىي بىلىمى، يۇقىرى تىل سەۋىيەسى ۋە زېرەكلىكى بىلەن كۆزگە كۆرۈنگەن، كىشىلىك ھوقۇق، جۈملىدىن ئۇيغۇرلارنىڭ ھەق-ھوقۇقىنى قوغداش جەھەتتىكى تىرىشچانلىقى بىلەن ئامېرىكا خەلقئارا دىنىي ئەركىنلىك كومىتېتىنىڭ كومىسسارى، ئامېرىكادىكى ئىككى چوڭ ئاقىللار مەركىزىنىڭ ئۆمۈرلۈك ئەزاسى قاتارلىق سالاھىيەت ۋە ۋەزىپىلەرگە ئېرىشكەن نۇرى تۈركەل ئەپەندى بۇ بىر قانچە يىلدىن بېرى ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسى ۋە خەلقئارا سورۇنلاردا ئۇيغۇرلار ئۈچۈن مۇھىم خىزمەتلەرنى قىلماقتا. ئۇنىڭ سىياسەت مەيدانىدا ياراتقان نەتىجىلىرى ۋە كۆرسەتكەن تەسىرى خەلقئارادىمۇ ئېتىراپ قىلىشقا ئېرىشكەن بولۇپ، ئۆتكەن يىل «دەۋر» ژۇرنىلى تەرىپىدىن «دۇنياغا تەسىر كۆرسەتكەن 100 شەخس» نىڭ بىرى بولۇپ باھالانغان بولسا، بۇ يىل «بايلىق» ژۇرنىلى تەرىپىدىن «دۇنيادا تەسىرى چوڭ 50 رەھبەر» قاتارىغا كىرىپ، ئۇيغۇرلار ئۈچۈن شان-شەرەپ كەلتۈردى. مۇشۇ مۇناسىۋەت بىلەن بىز نۇرى تۈركەل ئەپەندىنى زىيارەت قىلىپ، ئۇنىڭ ئۆتكەن بىر يىلدا قىلغان خىزمەتلىرى، ئېرىشكەن شان-شەرەپلىرى ۋە بۇنىڭغا بولغان كۆز قاراشلىرى ھەققىدە ئۇچۇر ئالدۇق.

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا

ئۆزلىرىنىڭ خىتاي ھۆكۈمىتى قۇرغان لاگېرلاردا بېشىدىن ئۆتكۈزگەن قورقۇنچلۇق كەچمىشلىرىنى ئاڭلىتىش ئارقىلىق، ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنى جۈملىدىن بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كىشىلىك ھوقۇق ئورگانلىرى ھەمدە خەلقئارالىق مەتبۇئاتلارنى، خىتاينىڭ ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلىرى ھەققىدە بىرىنچى قول دەلىل ئىسپاتلار بىلەن تەمىنلىگەن لاگېر شاھىتلىرى گەرچە ئەركىن ئەللەردە ياشاۋاتقان بولسىمۇ، لېكىن ئۇلارنىڭ ئىلگىرى لاگېردا بېشىدىن ئۆتكۈزگەن رەھىمسىز قىيىن-قىستاق، نامەلۇم دورا ۋە ئوكۇللارنى ئىشلىتىش شۇنداقلا مەجبۇرىي تۇغماس قىلىش تەدبىرلىرىنىڭ يامان تەسىرلىرى ھەمدە ئېغىر ئاقىۋەتلىرىنىڭ ئازابلىرىنى ھازىرمۇ چېكىۋاتقانلىقى مەلۇم.

خەۋەر مەنبەسى: ئەركىن ئاسىيا ئوبزورچىمىز ئابدۇۋەلى ئايۇپ

ئۇيغۇر قىرغىنچىلىقى غەربتە ھېسسىداشلىققا ئېرىشكەندىن كېيىن، شەرقتە بۇنى چۈشىنىش ۋە چۈشەندۈرۈشنىڭ تۈرلۈك ئۇسۇللىرى ئوتتۇرىغا چىقىشقا باشلىدى. شەرق مۇسۇلمان ئەللەردىكى ھەر قاي مەتبۇئاتلاردا بۇ قىرغىنچىلىققا تۈرلۈك چۈشەنچە بېرىشلەر ۋە شەرھىلەشلەر قايناپ، مەتبۇئات، يىغىن ۋە تۈرلۈك مۇھاكىمىلەردىن ئورۇن ئالدى. بۇنىڭ ئىچىدە ئۇيغۇرغا ئەڭ ئاسان تەسىر قىلىدىغان ئەرەبچە ۋە تۈركچە قاناللاردا بۇ ھېسسىداشلىقنىڭ مەنپەئەتنى مەنبە قىلغانلىقى ئىزچىل تەكىتلىنىپ كېلىۋاتىدۇ. بۇنداق مەنپەئەت تەلىماتى يەنە مالايچە، ھىندونېزىيەچە، بېنگالچە، پارسچە ۋە ئوردۇچە مەتبۇئاتلاردا تەكىتلىنىپ، ئۇيغۇرنىڭ بېشىدا ئەلەڭگىۋاتقان ھالاكەت سايىسىنى شۇ تىللاردا سۆزلەيدىغان مۇسۇلمانلار ئارىسىدا گۇمانلىق پاراڭغا، شۈبھىلىك سۈيىقەستكە ۋە چايدىن كېيىنكى ئىچ پۇشقىغا ئايلاندۇرۇش مەقسەت قىلىنىۋاتىدۇ.

مەنبە: ئۇيغۇر ئاكادېمىيەسى

نەزەر

2020 – يىلى 19 – بويابىر ئا ق ش تاشقىي ئىشلار مىنىسىتىرى پومپېئو ئا ق ش ھۆكۈمىتىگە ۋاكالىتەن خىتاي كومپارتىيسى ۋە ئۇنىڭ ھۆكۈمىتىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندا ئۇيغۇر، قازاق ۋە قىرغىز قاتارلىق مۇسۇلمان تۈركىي خەلقلىرىغا قارىتا يۈرگۈزۋاتقان دەھشەتلىك ۋە ۋەھشىي كىشلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكىنى «ئىرقىي قىرغىنچىلىق» دەپ بېكىتىپ، بۇنىڭ ئىنسانىيەتكە قارشى بىر جىنايەت ئىكەنلىكىنى جاكارلىشى ئىنتايىن زور تارىخىي ئەھمىيەتكە ئىگە بولۇپ، ئۇ شەرقىي تۈركىستاندىكى ئۇيغۇر، قازاق ۋە قىرغىز قاتارلىق مۇسۇلمان تۈركىي خەلقلەر ۋە تەرەققىپەرۋەر ۋە دېموكراتىك دۇنيا جامائەتچىلىكىگە مىسلىسىىز ئىلھام ۋە ئۈمىت بېغىشلاش بىلەن بىرگە دۇنيانىڭ ھامان دېموكراتىيە يۈلۈنۈشى بۇيىچە تەرەققىي قىلىشىنى كۆرسىتىپ بىرىپلا قالماستىن، مۇستەبىت ھاكىمىيەت ۋە دىكتاتورلارنىڭ قاچانلا بولمىسۇن، ئۆزلىرى ئۆتكۈزگەن ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلىرى ئۈچۈن جاۋاپكارلىققا تارتىلىدىغانلىقىنى نامايان قىلدى.

2010-يىلى 7-ئاينىڭ 5-كۈنى
د ئۇ ق تەتقىقات مەركىزىنىڭ، 5 -ئىيۇل ئۈرۈمچى قىرغىنچىلىقىنىڭ بىرىنچى يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن ھازىرلىغان
ئومۇمىي دوكلاتى

تەپسىلاتىنى بۇ يەردىن كۆرۈڭ.

ئەركىن ئاسىيا خەۋىرى
2018 – يىلى  15-سىنتەبىر

ئۇيغۇرلار دىيارىدا سان ۋە كۆلەم جەھەتتە شىددەت بىلەن ئېشىپ بېرىۋاتقان لاگېرلار مەسىلىسى ھەققىدە «خىتاي كىشىلىك ھوقۇق ھىمايىچىلىرى» تەشكىلاتى ب د ت غا مەخسۇس تېمىدىكى دوكلاتنى سۇنغان ھەمدە ئاز دېگەندىمۇ ئۈچ مىليون كىشىنىڭ بۇ لاگېرلارنىڭ زىيانكەشلىكىگە ئۇچراۋاتقانلىقىنى بىلدۈرگەندىن كېيىن دۇنيا مىقياسىدا زور غۇلغۇلا قوزغالغان ئىدى. 10-سېنتەبىر كۈنى كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتى بۇنىڭدىنمۇ زور ھەجىمدىكى مەخسۇس دوكلاتنى ئېلان قىلىپ، لاگېرلارنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى ئەھۋاللار، ئۇنىڭدا كۆزلىنىۋاتقان مۇددىئا ۋە باشقا مەسىلىلەر ھەققىدە تەپسىلىي مەلۇماتلار بەردى.

«ئىدىيەۋى كېسەللىكنى يوقىتىش» دەپ ماۋزۇ قويۇلغان مەزكۇر دوكلاتنى كىشىلىك ھوقۇقنى كۆزىتىش تەشكىلاتىنىڭ خادىمى مايا ۋاڭ تەييارلىغان بولۇپ، پۈتكۈل دوكلات ئالتە بابقا بۆلۈنگەن. بۇ دوكلاتتا ئالدى بىلەن ئۇيغۇرلار دىيارىنىڭ ئومۇمى ئەھۋالى ھەققىدە چۈشەنچە بېرىلىپ، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا زۇلۇم سېلىشنى مەقسەت قىلغان ھازىرقى سىياسەت ۋە تەدبىرلىرىنىڭ تاسادىپىي ئوتتۇرىغا چىقىپ قالغان ھادىسە ئەمەسلىكى، بۇنىڭ خىتاي ھۆكۈمىتى ئۆتكەن ئاتمىش يىل مابەينىدە ئوخشىمىغان دەرىجىدە ئىجرا قىلىپ كەلگەن ئۇيغۇرلارغا قارشى سىياسەتلەرنىڭ ئەڭ يۇقىرى پەللىسى ئىكەنلىكى ئېنىق ۋە ئاددىي شەكىلدە چۈشەندۈرۈلىدۇ. ئاندىن ئۇيغۇرلارنى خىتاي دۆلىتىگە «سادىق» قىلىپ چىقىشنى كۆزلىگەن «قاتتىق زەربە بېرىش» ھەرىكىتىنىڭ لاگېرلارغا قامىلىۋاتقان مىليونلىغان ئۇيغۇرنى قانداق قىيناق ۋە باستۇرۇشلارغا مەھكۇم قىلىۋاتقانلىقى سىستېمىلىق بايان قىلىنىدۇ.